ارتباط شعر و گرافیک (مصاحبه با وبسایت شعرانه)

مدتی پیش خانم سارا رفعت دبیر بخش شعر و گرافیک سایت شعرانه با ایمیل من تماس گرفتند و خواستند تعدادی از آثارم را در سایت شعرانه استفاده کنند و همچنین پرسش هایی را در قالب یک مصاحبه مطرح کردند که می توانید آن را در ادامه این مطلب و یا سایت شعرانه مطالعه کنید:

http://sherane.com/2012-08-16-15-32-39/2436-2013-07-16-14-35-35.html

مسلم ابراهیمی؛کارشناس ارشد ارتباط تصویری است که به صورت حرفه ای در زمینه گرافیک و تایپوگرافی فارسی فعالیت دارد. وی همچنین سوابق پژوهشی در زمینه نوشتارنگاری فارسی دارد.

این هنرمند در کنار فعالیت های حرفه ای و پژوهشی خود علاقه مند به خلق آثار مفهومی و محیطی است که به دلیل آمیختگی آن با ادبیات و نوشتار فارسی رویکرد  هنری منحصر به فردی یافته است.(سارا رفعت)

 از نظر شما شاخص ترین عنصر مشترک بین”شعر و گرافیک” ،کدام است؟

اجازه دهید من این پرسش را از دو دیدگاه  پاسخ دهم نخست: دیدگاه ساختار گرایانه  که با این رویکرد به نظر من شاخص ترین عنصر مشترک بین شعر و گرافیک یا شاید بتوانم کامل تر بگویم زبان و تصویر نوشتار است. نوشتار تجلی گرافیکی زبان است. و هر شعری اگر بخواهد فارغ از گفتار وجود داشته باشد باید نوشته شود. اغلب شعرا شاید در هنگام سرودن چندان به جنبه های بصری نوشته اشان فکر نکنند یا شاید ترجیح دهند جلوه های تصویری نوشتار تاثیری بر مفهوم شعر نداشته باشد. اما این به طور مطلق غیر ممکن است.شعر حافظ را بدون خط نستعلیق نمی توان تصور کرد همینطور که شعر  شاملو  را نمی توان فارغ از فونت های زر و نازنین تجسم کرد.(توضیح همه جوانب این موضوع در این موقعیت محدود شاید کمی مشکل باشد. من در رابطه با این موضوع کتابی در دست انتشار دارم با عنوان “نشانه شناسی نوشتارنگاری فارسی” که در آنجا به شکلی کامل تر در رابطه با تاثیرات دیداری نوشتار بر  زبان و ادبیات فارسی مطلب ارایه کرده ام).

و اما دیدگاه دوم : دیدگاه محتوا گرایانه است که به شکلی دیگر مشترکات شعر و گرافیک را به ما معرفی می کند.

عنصر مشترک از این منظر وجود  تصویری های ذهنی و خیال انگیز در شعر و در سوی دیگر وجود تاثیرات شاعرانه  در برخی آثار تصویری و گرافیکی است. برخی تعبیرهای  خیال انگیز موجود در شعر را کافیست تصویرسازی کنیم تا حاصل کار به یک اثر دیداری ارزشمند منتج شود.

(پوستر زیر اثر یکی از دانشجویان من است بر اساس شعر سعراب سپهری “نردبانی دیدم که از آن عشق می رفت به بام ملکوت” تصویر سازی شده است.)

به همان شکل که گاهی یک تصویر سازی برای ما مانند یک قطعه شعر تاثیر گذار و خیال انگیز است.

(شاعری خوش ذوق شاید بتواند برای “تصویرسازی” زیر که توسط دانشجو مجید مختاری خلق شده است شعری خیال انگیز بسراید!)

 با توجه به تجربه های فراوان شما در زمینه ی هنرهای محیطی و مفهومی- تایپو گرافی،یکی از تجربه های تاثیر گذار خود را که نشان دهنده ی تلفیق عناصر بصری با عناصر موجود در فضای شعری است را بیان نمایید.(در صورت امکان همراه با تصویر تجربه کارگاهی که موید این مقوله باشد)

در دوران دانشجویی شانس حضور در کارگاه طراحی پوستر بیژن صیفوری را داشتم.  استاد صیفوری در نخستین جلسه کارگاه از ما خواست تا یک گزاره ادبی را  انتخاب کنیم که به احساسات و درونیات ما نزدیک باشد. و سپس سعی کردیم با رویکردی شخصی برای آن گزاره تصویری خلق کنیم.

مطمئناً اگر تصویر انتخاب شده بازنمود عینی گزاره می بود اثر خلاق محسوب نشده و از طرف استاد تایید نمی شد. تصویر خلق شده می بایست مفهوم موجود در گزاره را به شکلی دیگر بیان می کرد که  این کار آسانی نبود. کار ما دقیقا سرودن شعری به زبان تصویر بود که می بایست بر اساس مفهومی مشخص شکل می گرفت.

یکی از گزاره های انتخابی من که از خودم بود این بود : “چقدر دراز است راهی که به تو نمی انجامد”

یکی دیگر از گزاره های انتخابی ام جمله نخست  رمان معروف بوف کور بود”در زندگی زخم هایی هست”

 آیا تا به حال تجربه  یا ثبت  شعر از خود  داشته اید؟در کدام یک از سبک ها(کلاسیک یا آزاد)

اگر چنین است کدام یک را نزدیک به حال و هوای بروز کارکرد خلاقانه ،در حیطه ی هنر گرافیک می دانید؟آیا خود در این زمینه اثری مکتوب(مقاله،پژوهش،کتاب و…)داشته اید؟

بله تجربیات اندکی در زمینه نوشتن و سرودن داشته ام اما کاملا شخصی بوده است و در جایی ثبت یا منتشر نشده است. همه در سبک آزاد بوده است به نظر من  در سبک های آزاد تصاویر آسان تر شکل می گیرد همانطور که در شعر کلاسیک موسیقی بیشتری نهفته است.

 با توجه به تدریس شما در دانشگاه و ارتباط و تعامل با علاقه مندان به هنر گرافیک و ایده پردازان خلاق؛از منظر شما گرافیک تا چه اندازه توانسته بر قوام و استواری هنرهای دیگر از جمله “شعر و ادبیات”کشور تاثیر گذار باشد؟آیا کس یا کسانی را می شناسید که در این راه گام برداشته اند ؟

مطمئناً رشته های هنری گوناگون بر یکدیگر تاثیر دارند و هنرهای تصویری و ادبیات از این مقوله مستثنا نیستند. همکاری طراحان و تصویرسازان با شعرا در طول تاریخ هنر ایران همواره وجود داشته است از تصویرسازی های “کمال الدین بهزاد” برای “اشعار نظامی” در مکتب هرات می توان مثال آورد تا همکاری”مرتضی ممیز” با “احمد شاملو” در کتاب هفته و تایپوگرافی های “رضا عابدینی” برای طنزهای”ابراهیم نبوی” در دوران معاصر.

سپاس بخاطر وقتی که در اختیار ما گذاشتد

من هم از شما سپاسگذارم.